درد سیاتیک دردی است که از کمر، به باسن، پشت ران و پشت و یا خارج ساق پا احساس می شود. معمولاً، درد سیاتیک یک طرفه است، اما می تواند دو طرفه نیز باشد. درد می تواند به صورت ناگهانی ایجاد شده یا به تدریج و با گذشت زمان افزایش پیدا کند .
درد سیاتیک یا درد در پاها، در نتیجه فشار بر عصب سیاتیک ایجاد میشود. عصب سیاتیک، از قسمت تحتانی کمر تا کف پا ادامه دارد که در نتیجه فشار بر آن، درد در طول این عصب و شاخههای آن احساس میشود. در اغلب موارد، درگیری عصب سیاتیک تنها باعث درگیری در یک سمت بدن میشود.
شایعترین علل درد سیاتیک، عواملی مانند بیرونزدگی دیسک بین مهرهای، تنگی کانال نخاعی کمر و خارهای استخوانی در ستون فقرات، ناشی از بیماریهایی مانند استئوآرتریت هستند. با اینکه فشار به عصب سیاتیک، اغلب باعث ایجاد دردی شدید میشود، اما در بیشتر موارد درد سیاتیک خودبهخود و در طول چند روز، بدون هیچ درمان خاصی بهبود پیدا میکند. اما در مواردی نیز برای درمان فشار بر عصب سیاتیک، انجام جراحی ستون فقرات نیاز است. از این موارد، میتوان به وجود علائمی مانند بیاختیاری ادرار یا مدفوع، و درد و ضعف شدید در پاها اشاره کرد. در ادامه به این سؤال پاسخ میدهیم که درد سیاتیک چیست، آیا درد سیاتیک خطرناک است، علت ایجاد آن چه میتواند باشد، و برای تشخیص و درمان آن باید چه کاری انجام دهیم.
عصب سیاتیک چیست؟
عصب سیاتیک بزرگترین عصب بدن انسان است که از ۵ ریشه عصبی تشکیل شده است. این ریشههای عصبی از قسمت تحتانی نخاع منشأ میگیرند. عصب سیاتیک، در اعماق باسن به سمت پاها حرکت کرده و از پشت ران، تا پاشنه و کف پا ادامه مسیر میدهد. این عصب، نقش مهمی در برقراری ارتباط بین نخاع، با پوست و عضلات ران، ساق و پاها دارد.
هرگونه دردی که به علت تحت تأثیر قرار گرفتن این عصب ایجاد شود، درد سیاتیک نامیده میشود. این درد اغلب در مسیر حرکت عصب سیاتیک احساس میشود.
درد سیاتیک چیست ؟
مهمترین علت ایجاد درد سیاتیک، تحت فشار قرار گرفتن این عصب، در طول حرکت خود به سمت پاها است. بیماریها و شرایط متعددی میتوانند باعث درد سیاتیک شوند که برخی از آنها عبارتند از:
*بیرونزدگی دیسک بین مهرهای: حدود ۱ تا ۵ درصد افراد، در دورهای از زندگی خود دچار بیرونزدگی دیسک بین مهرهای میشوند و این علت، شایعترین عامل ایجاد درد سیاتیک است. اعصاب در کانال نخاعی در مجاور دیسکهای بین مهرهای قرار دارند و در نتیجه بیرونزدگی دیسکها، میتواند باعث فشار بر این اعصاب و ایجاد درد سیاتیک شود.
*تنگی کانال نخاعی: باریک شدن غیرطبیعی کانال نخاع است. این باریک شدن فضای موجود برای نخاع و اعصاب را کاهش میدهد.
*اسپوندیلولیستزیس: به لغزش یکی از مهرهها از جای خود اسپوندیلولیستزیس میگویند. این بیماری میتواند باعث تنگی کانال نخاع و فشار بر اعصاب و ایجاد عوارضی مانند درد عصب سیاتیک شود.
*استئوآرتریت: یکی از عوارض آرتروز ایجاد خارهای استخوانی است. با افزایش سن، تشکیل این خارها میتواند باعث فشار بر اعصاب و درد سیاتیک شود.
آسیب و تروما به ستون فقرات کمری یا عصب سیاتیک
*تومورها: تومورهای ستون فقرات در ناحیه کمری، میتوانند باعث فشار بر اعصاب و درد سیاتیک پا شوند.
*سندروم پیریفورمیس:نوعی بیماری است که وقتی عضله پیریفورمیس، عضله کوچکی که در عمق باسن قرار دارد، سفت یا اسپاسم میشود، ایجاد میشود. این میتواند عصب سیاتیک را تحت فشار قرار داده و تحریک کند. سندرم پیریفورمیس یک اختلال عصبی عضلانی غیرمعمول است.
*سندروم دم اسب: یک بیماری نادر اما جدی است که روی دسته اعصاب انتهای نخاع به نام cauda equina تأثیر میگذارد. این سندرم باعث درد در پایین پا، بی حسی در اطراف مقعد و از دست دادن کنترل روده و مثانه میشود.
علاوه بر دلایل بالا، میتوان آسیب دیدن عصب سیاتیک، به دنبال بیماریهای مزمنی مانند دیابت را نیز نام برد.
درد سیاتیک چه حسی دارد؟
بسته به علت بیماری، افراد درد سیاتیک را به روشهای مختلفی توصیف میکنند. برخی افراد درد را به صورت تیر کشیدن، تیراندازی یا لرزش درد توصیف میکنند. دیگران این درد را سوزش، حالت الکتریکی یا ضربه چاقو توصیف میکنند.
درد ممکن است مداوم باشد یا بیاید و برود. همچنین، درد در مقایسه با کمر معمولاً در ناحیه پا بیشتر است. در صورت نشستن یا ایستادن به مدت طولانی یا هنگام ایستادن و پیچاندن بالاتنه، ممکن است درد بدتر شود. یک حرکت اجباری و ناگهانی بدن مانند سرفه یا عطسه، همچنین میتواند درد را بدتر کند.
درد سیاتیک چه علائمی دارد؟
علائم درد سیاتیک در قسمتهای مختلف بدن دیده میشود، از جمله:
درد سیاتیک کمر
یکی از علائم فشار بر عصب سیاتیک، درد کمر است که به قسمتهای پایینتر مانند ناحیه باسن نیز کشیده میشود.
درد سیاتیک پای چپ
علاوه بر درد در پای چپ که ممکن است تا کف پا نیز ادامه داشته باشد، علائمی مانند مورمور شدن و سوزنسوزن شدن نیز در پاها ایجاد میشود.
درد سیاتیک پای راست
در اغلب موارد تنها یک نیمه از بدن در جریان درد سیاتیک درگیر میشود. درد سیاتیک پای راست هم مانند پای چپ، علاوه بر درد، با تغییر در حس، مانند ضعف و مورمور شدن همراه است.
درد سیاتیک زانو
درد سیاتیک پا میتواند زانو را نیز درگیر کند. شکل درد در این نوع سیاتیک به شکلی است که با راهرفتن و فعالیت بدتر میشود.
راههای تشخیص درد سیاتیک
تشخیص علت درد سیاتیک با تصویربرداری در معاینه فیزیکی ، پزشک وضعیت قدرت عضلات را مورد بررسی قرار می دهد . از بیمار خواسته می شود تا روی انگشتان یا پاشنه خود راه برود، از یک حالت چمباتمه بلند شود، برای معاینه میزان فشار به عصب سیاتیک در حالیکه بیمار روی تخت به پشت دراز کشیده است ، پزشک یکی از پاهای بیمار را در بلند می کند. معمولاً دردی که ناشی از عصب سیاتیک باشد، با انجام این مانور تشدید خواهد شد
برای تشخیص بیماری سیاتیک از روش های تصویر برداری زیر استفاده میکنیم :
– عکس برداری رادیولوژی
– تصویر برداری ام آر آی (MRI)
–سی تی اسکن
عوامل خطر درد سیاتیک
از ریسک فاکتورهای درد سیاتیک، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب دیدگی: آسیب به کمر و ستون فقرات ریسک ابتلا به سیاتیک را افزایش میدهد.
- سن: با روند پیری، ساییدگی طبیعی بافت استخوان و دیسکهای ستون فقرات به وجود میآیند. پیری طبیعی میتواند در اثر آسیب و فشار از تغییرات و جابجایی استخوان، دیسک و رباطها، باعث آسیب دیدن اعصاب شود.
- داشتن اضافه وزن: ستون فقرات مانند یک جرثقیل عمودی است. عضلات ضد وزنه هستند. وزنی که در جلوی بدن خود تحمل میکنید، همان چیزی است که ستون فقرات (جرثقیل) باید بلند کند. هرچه وزن بیشتر باشد، عضلات کمر (وزنههای مقابل) باید بیشتر کار کنند. این میتواند منجر به کشیدگی پشت، درد و سایر مشکلات کمر گردد.
- فاقد یک هسته قوی: هسته، عضلات پشت و شکم هستند. هرچه هسته قویتر باشد، پشتیبانی بیشتری از کمر خود خواهید داشت. برخلاف ناحیه قفسه سینه، تنها حمایت از کمر عضلات هستند.
- داشتن یک شغل فعال: مشاغلی که به وزنه برداری سنگین احتیاج دارند ممکن است خطر ابتلا به مشکلات کمر و استفاده از کمر را افزایش دهند یا مشاغل با نشستن طولانی مدت احتمال بروز مشکلات کمر را افزایش میدهند.
- عدم استقامت مناسب در وزنه برداری: حتی اگر از نظر جسمی متناسب و فعال باشید، اگر در هنگام وزنه برداری یا سایر تمرینات قدرتی، نکات لازم برای ایمنی بدن را رعایت نکنید، میتوانید مستعد سیاتیک شوید.
- ابتلا به دیابت: دیابت احتمال آسیب عصبی و سیاتیک را افزایش میدهد.
- آرتروز: آرتروز میتواند باعث آسیب به استخوانها شده و اگر باعث درگیری ستون مهرهها شود، میتواند باعث آسیب به نخاع شود.
- داشتن یک شیوه زندگی غیرفعال: نشستن طولانی مدت و ورزش نکردن و تحرک و انعطاف پذیری عضلات میتوانند خطر ابتلا به سیاتیک را افزایش دهند.
- دود: نیکوتین موجود در تنباکو میتواند به بافت نخاعی آسیب برساند، استخوانها را ضعیف کرده و باعث سایش دیسکهای مهره ای شود.
- ضعف ماهیچههای شکم و پشت: برعکس قفسه سینه، دندهها بار اصلی حمایت را برعهده دارند؛ تمام بار حمایت از ستون فقرات کمری برعهده عضلات این ناحیه است. ضعیف بودن عضلات شانس آسیب را افزایش میدهد.
درد سیاتیک چقدر شایع است؟
سیاتیک معمولاً هر بار فقط یک پا را درگیر میکند. با این حال، ممکن است در هر دو پا نیز رخ دهد. به سادگی موضوعی است که عصب در امتداد ستون فقرات فشرده میشود.
سیاتیک میتواند به طور ناگهانی یا تدریجی بروز کند. بستگی به علت دارد. فتق دیسک میتواند باعث درد ناگهانی شود. آرتروز در ستون فقرات با گذشت زمان به آرامی ایجاد میشود. این بیماری شکایتی بسیار شایع است. حدود 40 درصد از مردم در طول زندگی خود آن را تجربه میکنند. کمر درد سومین دلیل شایع مراجعه مردم به ارائه دهنده خدمات بهداشتی است.
درد سیاتیک چند روز طول میکشد؟
درد عصب سیاتیک خفیف معمولاً خودبهخود از بین میرود. اگر درد برای بیشتر از یک هفته طول کشید یا درمانهای خانگی در کاهش شدت درد بیتأثیر بودند، باید به پزشک متخصص ستون فقرات مراجعه کنید. همچنین در صورتی که درد سیاتیک با علائم زیر همراه باشد، باید حتماً در سریعترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید. این علائم میتوانند نشاندهنده یک وضعیت جدی و اورژانسی باشند:
- درد ناگهانی و بسیار شدید در کمر به همراه بیحسی و ضعف عضلانی در پاها
- درد عصب سیاتیک به دنبال یک حادثه مانند تصادف اتفاق افتاده باشد.
- بیاختیاری ادرار و مدفوع
- درد شدید و غیرقابل تحمل در پاها برای چند ساعت به طور مداوم
راههای پیشگیری از سیاتیک
میتوان از برخی بیماریهایی که عامل درد سیاتیک هستند، مانند بیرونزدگی دیسک پیشگیری کرد. از راههای پیشگیری میتوان موارد زیر را نام برد:
- حفظ پوسچر مناسب
- ترک سیگار
- وزن مناسب
- ورزش منظم
- مراقبت از خود در برابر وارد شدن آسیبها
روشهای درمان درد سیاتیک
هدف از درمان کاهش درد و افزایش تحرک است. بسته به علت، بسیاری از موارد سیاتیک با گذشت زمان و با برخی از درمانهای ساده خودمراقبتی از بین میروند.
درمان درد سیاتیک با فیزیوتراپی
هدف از فیزیوتراپی یافتن حرکات ورزشی است که با کاهش فشار بر عصب، سیاتیک را کاهش میدهد. یک برنامه ورزشی باید شامل تمرینات کششی برای بهبود انعطاف پذیری عضلات و ورزشهای هوازی (مانند پیاده روی، شنا، ایروبیک در آب) باشد. ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی میتواند فرد را به یک متخصص فیزیوتراپی معرفی کند که برای شخصی سازی برنامه حرکات کششی و هوازی با او کار کند و تمرینات دیگری را برای تقویت عضلات پشت، شکم و پاها توصیه کند.
درمان درد سیاتیک با ورزش
ورزشهایی مانند ورزشهای هوازی آبی، یوگا و دوچرخهسواری میتوانند در کاهش و پیشگیری از ایجاد درد سیاتیک در آینده کمککننده باشند. بهتر است این ورزشها را با مشورت پزشک انجام دهید.
آمپول برای درد سیاتیک
برخی از بیماران مبتلا به درد سیاتیک، با تزریق استروئید بهبود مییابند. برای مثال، میتوان از تزریق استروئید، به محل دیسک بین مهرهای بیرونزده، برای کمک به کاهش درد سیاتیک کمک گرفت. استروئیدها، باعث کاهش التهاب در اعصاب، ستون فقرات و بافتهای اطراف شده و به کاهش درد کمک میکنند.
درمان درد سیاتیک با طب سوزنی
طب سوزنی میتواند با کمک به شل شدن عضلات، تنظیم جریان خون و آزاد شدن انتقالدهندههای عصبی، به کاهش درد سیاتیک کمک کند.
طب سوزنی
یکی از درمانهای موثر برای تسکین درد سیاتیک، طب سوزنی است. این روش درمانی را میتوانید در منزل خودتان انجام دهید. تحقیقات نشان داده که بیماران سیاتیک بعد از اولین جلسه، نتایج بینظیری را در وضعیت خود حس میکنند. درباره درمان طب سوزنی به خاطر داشته باشید:
- برای تسکین درد سیاتیک به حدود 12 جلسه طب سوزنی نیاز دارید.
- این درمان حتما باید توسط افراد متخصص در منزل انجام شود.
یوگا
بنا به نتایج مطالعهای در مجله Pain منتشر شده، برای درمان سیاتیک در خانه میتوان از تمرینات یوگا کمک گرفت. این ورزش آرامشبخش سبب بهبود عملکرد بیماران سیاتیک در زندگی روزمره میشود.
فصد خون در خانه
برای تسکین درد سیاتیک به دنبال یک روش کمخرج، ساده و موثر هستید؟ فصد خون در منزل را امتحام کنید. فصد یک درمان سنتی ایرانی است که طی آن مقداری خون از رگ خارج میشود. با درمان فصد، گردش خون به محل عصب سیاتیک افزایش یافته و درد بیمار تسکین میباید. تاثیر فصد خون برای سیاتیک ، در تحقیقات علمی ایرانی و خارجی به اثبات رسیده است.
درمان خانگی درد سیاتیک
همانطور که گفتیم، درد سیاتیک حاد که با علائم خطرناکی همراه نباشد، اغلب نیاز به درمان خاصی ندارد. میتوان از برخی از درمانهای خانگی برای کاهش درد سیاتیک کمک گرفت:
- استفاده از یخ و کیسه آب گرم : بتدا از کیسههای یخ برای کاهش درد و تورم استفاده کنید. بستههای یخ یا کیسه ای از سبزیجات منجمدی که در حوله پیچیده شدهاند را به منطقه آسیب دیده بمالید. به مدت 20 دقیقه و چند بار در روز آن را تکرار کنید. پس از چند روز به سراغ یک بسته گرم یا پد گرم کننده بروید. هر بار به مدت 20 دقیقه آن عمل را تکرار کنید. اگر هنوز درد دارید، کمپرس گرم و سرد را جابجا کنید.
- انجام ورزشها و حرکات کششی مناسب برای تقویت ماهیچههای حمایتکننده ستون فقرات
- مصرف داروهای بدون نسخه: از داروهایی برای کاهش درد، التهاب و تورم استفاده کنید. بسیاری از داروهای رایج در این گروه که داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) نامیده میشوند شامل، آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن هستند. اگر میخواهید آسپرین مصرف کنید مراقب باشید. آسپرین میتواند در برخی افراد باعث زخم و خونریزی شود. اگر قادر به مصرف NSAIDS نیستید، ممکن است استامینوفن مصرف شود.
- ماساژ درمانی با روغن:روغن به تنهایی معجزهای برایتان ندارد اما برای درمان سیاتیک در خانه میتوانید از روغنهای دارای مواد ضدالتهابی، استفاده کنید؛ از یکی از اعضای خانواده بخواهید ناحیه سیاتیک را با روغن برایتان ماساژ دهد. مواد ضد التهابی روغن از ترشح مواد محرک درد، جلوگیری میکند. میتوانید برای تاثیر بیشتر از فلفل کوبیده هم در ماساژ استفاده کنید.
- کپسایسین موجود در فلفل قرمز از آزاد شدن ترکیبات دردناک از اعصاب جلوگیری میکند.
- هفتهای یک بار ماساژ شما را تا مدتها از عود دردهای شدید سیاتیک نجات میدهد.
- راه رفتن : برای تسکین و درمان سیاتیک در خانه، یک راه ساده و بدون خرج هم داریم؛ راه بروید. اگر عصب سیاتیکتان درد گرفته خودتان را در تخت، بستری نکنید. هرچه بیشتر بخوابید؛ درد مدت بیشتری با شما میماند. در عوض:
- روزانه 15-20 دقیقه راه بروید.
- ورزشهای بسیار سبک انجام دهید.
تحرک به افزایش جریان خون کمک میکند؛ درنتیجه مواد شیمیایی محرک درد، از بدن سریعتر دفع شوند.
چه زمانی جراحی در نظر گرفته میشود؟
جراحی ستون فقرات معمولاً توصیه نمیشود، مگر اینکه با سایر روشهای درمانی مانند کشش و دارو پیشرفت نکرده باشید، درد بدتر میشود، ضعف شدید در عضلات اندام تحتانی خود دارید یا کنترل مثانه یا روده را از دست داده اید.
اینکه چه مدت جراحی در نظر گرفته شود بستگی به علت سیاتیک دارد. جراحی معمولاً در طی یک سال پس از بروز علائم در نظر گرفته میشود. دردی که شدید و غیرقابل تحمل است و فرد را از ایستادن یا کار باز میدارد و در بیمارستان بستری شده اید، به درمان تهاجمیتر و جدول زمانی کوتاهتری برای جراحی نیاز دارد. از بین رفتن کنترل مثانه یا روده در صورت تشخیص سندرم دم اسبی میتواند به جراحی فوری نیاز داشته باشد.
هدف از جراحی ستون فقرات برای دردهای سیاتیک، از بین بردن فشار بر روی اعصابی است که گزیده میشوند و اطمینان از ثابت بودن ستون فقرات را تضمین میکنند.
گزینههای جراحی برای تسکین درد سیاتیک عبارتند از:
- میکرودیسککتومی: این یک روش کم تهاجمی است که برای از بین بردن قطعات فتق دیسک که به عصب فشار میآورند استفاده میشود.
- لامینکتومی: در این روش، لامینا (بخشی از استخوان مهره ای، سقف کانال نخاع) که باعث فشار بر عصب سیاتیک میشود برداشته میشود.